مگس مينوز برگ سبزي، Liriomyza sativae Blanchard، يكي از آفات مهم خيار گلخانه اي در ايران اسـت. در اين مطالعه مقاومت هفت رقم رايج خيارگلخانه اي استورم، افضل، جانت، خسيب، راديانـت، كاسـپين و نـسيم نسبت به مگس مينوز برگ سبزي با استفاده از شاخصهاي زيستي در گلخانه با دماي 27 ± 2درجه سانتيگراد و رطوبت...

چکیده

مگس مينوز برگ سبزي،Liriomyza sativae Blanchard، يكي از آفات مهم خيار گلخانهاي در ايران اسـت. در اين مطالعه مقاومت هفت رقم رايج خيار گلخانه اي استورم، افضل، جانت، خسيب، راديانـت، كاسـپين و نـسيم نسبت به مگس مينوز برگ سبزي با استفاده از شاخصه اي زيستي در گلخانه با دماي 27 ± 2 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 60 ± 5 درصد و دوره نوري 16:8 (تاريكي: روشنايي)، در قالب طرح كاملاً تصادفي مورد بررسـي قرار گرفت. بر اساس نتايج به دست آمده، بين ارقام از نظر برخي از شاخصهاي زيستي مگس مينوز مثل طـول دوره لاروي، درصد مرگ ومير لاروي و وزن شفيره تفاوت معنيداري وجود داشت. ارقام جانـت و اسـتورم بـه ترتيب با ميانگين 6/78و 6/69روز و 19/29درصد داراي بيشترين طول دوره لاروي و درصد مرگ و مير لاروي بودند. ازنظر وزن شفيرگي رقم جانت با ميانگين 324/7ميكروگرم كمترين وزن را داشـت. بـا اسـتفاده از روش تجزيه كلاستر، ارقام مورد آزمايش به ترتيب از مقاومت زياد به كم در سه گـروه قـرار گرفتنـد. ارقـام اسـتورم، جانت و افضل در گروه اول، راديانت و نسيم در گروه دوم و خسيب و كاسپين در گروه سوم طبقهبندي شـدند. با توجه به نتايج اين بررسي ميتوان از ارقام داراي مقاومت بيشتر به مگس مينوز مثل استورم، جانت و افـضل در مديريت تلفيقي مگس مينوز برگ سبزي در گلخانهها بهره برد.

مقدمه

يكــــي از مهــــمتــــرين آفــــات خيــــار در گلخانـــههـــاي ايـــران مگـــس مينـــوز بـــرگ سـبزي Liriomyza sativaeاسـت. ايـن آفـت از طريــــــق انتقــــــال عوامــــــل بيمــــــاريزا، نابود کردن نشاءهای جوان، کاهش عملکرد، کاهش فتوسنتر، و ریزش برگ ها خسارت می زند. در گلخانه های خیار مگش مینوز باعث کاهش معنی دار عملکرد و تاخیر در رسیدگی میوه های خیار می شود.

در صــورت عــدم كنتــرل مگــس مينــوز بــرگ، بوتـههـاي خيـار بـه طـور كلـي خـشك و نـابود ميشوند. گلخانه داران براي كنترل اين آفت بـه دفعات مختلف سمپاشي مـيكننـد كـه ايـن امـر باعث از بين رفتن دشمنان طبيعي، ايجاد مقاومت در جمعيت آفـت و طغيـان مجـدد آن مـيشـود. اســتفاده از ارقــام مقــاوم بــه عنــوان يكــي از روشهاي كارآمد در مديريت تلفيقي اين آفـت محسوب ميشـود و مفيـدترين روش مبـارزه در IPM بوده و هسته مرکزی آن را تشکیل می دهد. مگسهاي مينـوز در  هر گياه، روي برخـي از ارقـام نـسبت بـه برخـي ديگر رشد و نمو بهتري دارند. محتواي شـيميايي يــك گيــاه، ارزش غــذايي آن و پراكنــدگي و تراكم كركها روي جـذب مگـسهـاي مينـوز موثر است. نوع برگ گیاه  ميزبــان از نظــر خــصوصيات فيزيكــي، شـيميايي و تغذيـهاي عامـل مهمـي بـراي حـشره مـــاده در قبـــول يـــا رد يـــك گيـــاه اســـت. بررسی های ظهیری و همکاران در خصوص مقاومت آنتی بیوزی شش رقم لوبیا به مگس مینوز نشان داد که در صد مرگ و میر و طول دوره لاوری مگس مینوز در ارقام مورد آزمایش اختلاف معنی داری با یک دیگر دارند. بررسی های شوستر و هارباو در مورد مقاومت نسبي ارقام داودی نسبت به مگس مینوز روي 28رقـــم داودي تفـــاوت معنـــيداري بـــا يـــكديگـــر دارد. تحقيقـــات وب و اســـميت نــشان داد بــين 19رقــم داودي تفــاوت معنــيداري نــسبت بــه مگس مينوز وجود دارد. در اين بررسـي لاروهـا در 14رقم درصد مرگ و مير بيشتري نـسبت بـه رقم آيسبرگ نشان دادنـد. مطالعـات آلانـرب و همكـاران مشخص كــرد آنتــيبيــوز و آنتــيزنــوز مگــس مينــوز در اثــــر تــــراوش تريكــومهــاي بــرگ گوجــه فرنگــي اســت. بررسيهاي ايپ و ساندرودين مشخص كـــرد تركيبـــات فنـــولي موجـــود در گيـــاه میزبان، در مقاومت آنها به مگس مینوز موثر است. نتایج تحقیقات پو و گرین نشان داد ارقام مختلف داودي در تراكم جمعيت حشرات (تريپس، شته و كنـه) روي آنهـا نقـش تعيين كننده اي دارند.

با توجه به اهميت مقاومت ارقام در مـديريت تلفيقي آفات، در اين تحقيق مقاومت آنتي بيوزي برخي ارقام رايج خيار گلخانه اي نسبت به مگس مينوز برگ سبزي بررسي شد.

مواد و روشها

براي تشكيل جمعيت آزمايشگاهي از مگـس مينوز سبزي، در سـال 1386از تعـدادي گلخانـه خيار آلوده به آفت در منـاطق مختلـف اصـفهان بازديد و به طور جداگانه تعداد زيادي شـفيره از هــر گلخانــه جمــعآوري شــد. شــفيرههــا بــه آزمايــشگاه حــشرهشناســي منتقــل و تــا ظهــور حــشرات بــالغ در ظــروف پــرورش نگهــداري شدند. مگسهاي بـالغ ظـاهر شـده بـا اسـتفاده از منــابع معتبــر و در دســترس شناســايي و جهــت تشخيص نهايي به مؤسسه تحقيقات گياهپزشـكي كشور ارسال شدند. پس از تاييد نهايي گونـه، از خيــــار گلخانــــهاي رقــــم گــــرين مجيــــك ) (Green Magicكه با ارقـام آزمايـشي در ايـن بررسي تفاوت داشت، بـراي پـرورش و تـشكيل جمعيــت مطــابق روش پتيــت و ويتلــيسبــاخ استفاده شد. در سـال 1387بـراي انجـام آزمـايشهـا از ارقـام خسيب، راديانت و كاسـپين (شـركت روكـزوان هلنــد)، نــسيم، اســتورم و جانــت (شركت دي رويتر سيدز هلند) و افضل (شركت دياموند سيد آمريكـــا) كـــه بـــه صـــورت متـــداول توســـط گلخانه داران منطقه كشت ميشوند استفاده شـد. به منظور حذف اثـر تغذيـه از ميزبـان قبلـي روي رفتار مگس مينوز، تعدادي مگس مينوز به طـور جداگانـه روي هـر رقـم بـراي دو نـسل پـرورش داده شد، سپس حشرات كامل به دست آمـده از هر رقم، براي آزمون آنتيبيوز روي همـان رقـم استفاده شد. آزمـايش در قالـب طـرح كـاملاً تـصادفي ب دوازده تكرار، در شـرايط دمـايي 27 ± 2 درجـه ســانتيگــراد، رطوبــت نــسبي 60 ± 5 درصــد و دوره نــوري 16ســاعت روشــنايي و 8ســاعت تاريكي انجام شد. گياهان تا مرحله شـش برگـي روي ســكوهاي گلخانــه، در شــرايط فيزيكــي و محيطي يكـساني نگهـداري شـدند. پـس از ايـن مرحله روي هر كدام از گلدانها تـوري بـا مـش بسيار ريز كشيده شد. به منظور افـزايش پتانـسيل تغذيـــه و تخـــمگـــذاري مگـــسهـــاي مينـــوز مطـــــــابق روش پـــــــاركمن و همكـــــــاران از مگسهاي بالغ سه روزه كه حداكثر داراي 12ساعت اختلاف سني بودند، استفاده شد. يك جفت مگس نـر و مـاده پرورش يافته روي همان رقم توسط اسپيراتور به درون هـر يـك از محفظـههـاي مـذكور و روي بوتهها رهاسازي شد. بيست و چهار ساعت پـس از رهاسازي، مگسهاي بالغ به كمك اسـپيراتور از محفظه توري خارج شدند. طي روزهـاي بعـد متغيرهايي شامل طـول دوره جنينـي، طـول دوره لاروي، درصد مرگ و ميـر لاروي، طـول دوره شــفيرگي، وزن شــفيره، درصــد مــرگ و ميــر شــفيرگي و نــسبت جنــسي بــالغين ثبــت شــد. نمونه برداري ها از نظر موقعيت قرار گرفتن برگ روي بوتــه و ســطوحي از بــرگ كــه در اختيــار حـــشره قـــرار گرفتـــه بـــود اســـتاندارد شـــد. براي آسان شدن مطالعات و دقت بيشتر ارزيابي متغيرها، جهت انـدازه گيـري طـــــــــــول دوران لاروي و شـــــــــــفيرگي، مطــــــــابق روش ســــــــيولك و يولــــــــداز برگ ها از بوتـه جـدا و انتهـاي دمبـرگ آنهـا داخـل پنبـه آغــشته بــه آب قــرارداده شــد. ظــرف حــاوي برگ هـا، در انكوبـاتور بـا دمـاي 27 ± 2 درجـه ســانتيگــراد، رطوبــت نــسبي 60 ± 5 درصــد و دوره نــوري 16ســاعت روشــنايي و 8ســاعت تاريكي قرار داده شد. بـرگ هـا بـه طـور روزانـه بررسي و دادههاي به دست آمده ثبت شد. روي برگه اي چيده شـده فقـط بـه يـك لارو اجـازه رشــــد داده شــــد و لاروهــــاي اضــــافي بــــه منظـــور جلـــوگيري از رقابـــت درون گونه اي و كــاهش بقــا و رشــد و نمــو حــذف شــدند. برای اندازهگيري وزن شفيره، نمام شفيرههاي تـشكيل شده در يـك محفظـه تـوري (هر تکرار از هر رقم) با ترازوی مدل AND با دقت 0/001 گرم محفظـه توزين و ميانگين وزن يك شفيره در هر محاسبه و ثبت شد. شفيرههاي به دسـت آمـده از هر محفظـه در شيـشههـاي ويـال داراي درپـوش توري نگهداري شد. بدين ترتيب درصـد مـرگ و مير شفيرگي و نسبت جنـسي بـالغين بررسـي و ثبـت شـد. بـراي آزمـون نـسبت جنـسي، تعـداد حشرات نر و ماده به وجود آمـده روي هـر رقـم در پـنج تكـرار شـمارش شـد. سـپس داده هـاي تكرارهاي مختلف بـا هـمديگـر جمـع شـد و در مقابل فرضيه صفر (نسبت جنسی 1:1) با آزمون مجذور کاری (chi square test) تجزیه و تحلیل شد.

داده های ثبت شده بعد از اعمال تبدیل های لازم جهت نرمال کردن داده ها با کمک نرم افزار MSTAT مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در صـورت وجـود اخـتلاف معنـي دار، تيمارها با استفاده از آزمون دانكن در سطح احتمال %5مقايسه ميانگين شد. دادههاي مربـوط بــه درصــد مــرگ وميــر لاروي و شــفيرگي بــا arcsin√(x/100) نرمال شد. برای طبقه بندی مقاومـت آنتـي بيـوزي ارقـام مـورد آزمـايش از تجزيه كلاستر استفاده شد. براي اين منظور تمـام صــفات شــامل طــول دوره جنينــي، طــول دوره لاروي، درصد مرگ و مير لاروي، وزن شـفيره، طــول دوره شــفيرگي، درصــد مــرگ و ميــر شـفيرگي و نـسبت جنـسي مـورد اسـتفاده قـرار گرفـت. ارقـام مـورد آزمـايش بـا روش سلـسله مراتبي و به روش وارد طبقه بندی شد. در اين روش براي اندازه گيري فاصله ها از مجذور فاصله اقليدسي استفاده شد. اين تجزيه به وسیله نرم افزار SPSS انجام شد.

نتایج و بحث

تجزيه واريانس دادههاي حاصل از آزمايشها نشان داد كه ارقام خيار گلخانهاي مورد مطالعه از نظر طول دوره لاروي، درصد مرگ ومير لاروي و وزن شفيره مگس مينوز در سطح احتمال %5اختلاف معنيداري با يكديگر داشتند ولي از نظر طول دوره جنيني، طول دوره شفيرگي، درصد مرگ و مير شفيرگي و نسبت جنسي تفاوت معني داري با يكديگر نداشتند (جدول 1). اين امر نشان مي دهد طول دوره جنيني و شفيرگي احتمالاً تحت تاثير ميزبان هاي گياهي قرار نميگيرد. نتايج به دست آمده روي ارقام لوبيا نيز اين موضوع را تائيد ميكند (ظهيري و همكاران). معني دار شدن وزن شفيره ممكن است ناشي از تاثير نوع رقم روي وزن شفيره از طريق تاثير در مرحله لاروي باشد. محيطي كه شفيره شدن در آن اتفاق ميافتد روي رشد و نمو موفقيت آميز شفيره و تبديل آن به حشره كامل تاثیر می گذارد. دراين تحقيق وزن شفيره در رقم راديانت 1/18برابر رقم جانت به دست آمد که احتمالا به علت تغذیه بیشتر حشره در مرحله لاروی از بافت برگ بوده است.

تجزيه واريانس شاخصهاي زيستي مگس مينوز روی ارقام مختلف خیار گلخانه ای
 P F MS منبع تغذیه Source of variation
0.26 1.32 ns 0.01 دوره جنینی Emryonic period
<0.001 18.17* 1.61 دوره لاوری Larval period
<0.005 3.46* 0.53 مرگ و میر لاوری Larval mortality
<0.001 128.83* 2984.44 وزن شفیره Pupal wight
0.21 1.42ns 0.08 دوره شفیره Pupal period
0.25 1.35ns 22.03 مرگ و میر شفیره Pupal Mortality


Ns و *: به ترتيب عدم تفاوت معني دار و معني دار در سطح ٪5احتمال.

نتايج تحقيقات اتمن نشان داد رقابت درون گونهاي لاروهاي مينوز در شرايط آزمايشگاه يا مزرعه ممكن است بقا، اندازه لاروها، شفيرهها و در نتيجه اندازه حشره بالغ را كاهش دهد. به همين دليل در اين تحقيق براي محاسبه طول دوره لاروي فقط به يك لارو در روي برگ اجازه رشد و نمو داده شد. رقابت برون گونهاي با كنهها و شته ها ممكن است با تاثير بر رشد و نمو لاروي مانع از افزايش جمعيت Liriomyza شود. در اين بررسي مشخص شد كه در دماي ثابت و عدم حضور حشرات رقيب، طول دوره لاروي و درصد مرگ و مير لاروي تحت تاثير عامل آنتيبيوزي برگ ميزبانهاي گياهي قرار ميگيرد و ارقام خيار گلخانهاي از اين نظر اثر معني داري روي اين شاخص ها دارند. بررسي هاي ترومبل و همكاران به منظور آزمون عدم انتخاب نشان داد كه ارقام مقاوم علاوه بر تعداد كمتر سوراخ تغذيهاي، امكان كمتري براي رشد و نمو لاروهاي L. trifolii فراهم كردند.

مقايسه ميانگين هاي ارقام از نظر طول دوره لاروي و درصد مرگ و مير لاروي مشخص كرد كه رقم جانت و استورم به ترتيب با ميانگين 6/78و 6/69روز داراي بيشترين و رقم نسيم و راديانت به ترتيب با ميانگين 5/98 و 6 روز داراي كمترين طول دوره لاروي بودند. رقم جانت و استورم با ميانگين 19/29داراي بيشترين و رقم خسيب، نسيم و راديانت به ترتيب با ميانگين 18/77 ،18/88و 18/79 داراي كمترين ميزان درصد مرگ و مير لاروي بودند. مقايسه ميانگينها با آزمون دانكن نشان داد كه رقم راديانت با ميانگين 385/3ميكروگرم بيشترين و رقم جانت با ميانگين 324/7ميكروگرم كمترين وزن شفیرگی را داشت (جدول 2).

مقايسه ميانگين طول دوره لاروي، درصد مرگ و میر لاروی و وزن شفیره مگس در ارقام خیار گلخانه ای
وزن شفیره درصد مرگ و میر لاروی دوره لاروی رقم Cultivar
324.7 ± 3.5a 19.29 ± 0.14a 6.78 ± 0.02a جانت Jannet
335.7 ± 5.4b 19.29 ± 0.16a 6.69 ± 0.02a استورم Storm
347.3 ± 4.4c 19.14 ± 0.10ab 6.57 ± 0.03ab افضل Afzal
358.2 ± 3.3d 18.99 ± 0.10abc 6.45 ± 0.03bc کاسپین Caspian
369.0 ± 5.1e 18.88 ± 0.11c 6.31 ± 0.03c خسیب Khasib
377.2 ± 1.4f 18.77 ± 0.12c 5.98 ± 0.07d نسیم Nasim
385.3 ± 3.2g 18.79 ± 0.12c 6.00 ± 0.06d راديانت Radiant

ميانگينها با حروف مشابه در هر ستون در سطح احتمال ٪5اختلاف معني داري ندارند.

در خصوص نسبت جنسي، فرض صفر در آزمون x2 مبني بر عدم وجود اختلاف معني دار بين تعداد افراد نر با ماده در ارقام مختلف مورد قبول واقع شد. به اين معني كه نسبت جنسي مگس مينوز در ارقام مختلف تفاوت معنيداري نداشت (جدول 3). بررسي هاي پارلا نشان داد نسبت جنسي گونه هاي Liriomyza، 1:1 است و پرورش آزمايشگاهي متمركز L. tirfolii نيز تقريباً نسبت جنسي 1: 1 را براي بالغين در حال ظهور نشان داده است.

آزمون x2 برای نسبت جنسی مگس مینوز روی ارقام مختلف خیار گلخانه ای
احتمال - p df-درجه آزادی x2 ماده نر رقم Cultivar
0.38 1 0.79 56 47 جانت Jannet
0.40 1 0.70 50 42 استورم Storm
0.50 1 0.46 42 36 افضل Afzal
0.55 1 0.36 37 32 کاسپین Caspian
0.60 1 0.28 31 27 خسیب Khasib
0.67 1 0.18 27 24 نسیم Nasim
0.66 1 0.19 25 22 رادیانت Radiant

بر اساس گروه بندي ارقام خيار گلخانه اي به روش تجزيه كلاستر ، ارقام درفاصله بين 5 و10، در سه گروه عمده قرار گرفتند. گروه اول شامل ارقام استورم، جانت و افضل، گروه دوم شامل ارقام راديانت و نسيم و گروه سوم شامل ارقام خسيب و كاسپين بود (شكل 1).

دندروگرام مقاومت آنتيبيوزي ارقام خيار گلخانهاي نسبت به مگس مينوز L. sativae به روش Ward
دندروگرام مقاومت آنتيبيوزي ارقام خيار گلخانهاي نسبت به مگس مينوز L. sativae به روش Ward

نتايج آزمون هاي انجام شده، سطح نسبتاً بالايي از مقاومت به مگس مينوز را در ارقام استورم، جانت و افضل نشان نداد، لذا احتمالاً استفاده از اين ارقام در گلخانه هاي آلوده منجر به گزينش جمعيت هاي مقاومت شكن نخواهدشد، ولي سطوح مقاومتي مشاهده شده در ارقام خيار گلخانه اي نويد بخش استفاده از ارقام مقاوم در مديريت تلفيقي اين آفت و كاستن از اثر سوء زيست محيطي و انساني ناشي از سمپاشي هاي مكرر روي اين آفت خواهد بود.

نگارندگان

  • محمد سعید امامی-مربی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان
  • شیرین تواناپور-کارشناس ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، گروه گیاهپزشکی، اراک
  • جواد کریم زاده اصفهانی- مربی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان